Draf ini sebenarnya aku buat selepas tingkatan 6. Masih kuat pengaruh semasa belajar Bahasa Melayu peringkat Pra-Universiti dulu. Dedikasi kepada guru yang posting di Sabah... Belajar jangan kena klentong dek budak....


Bahasa Melayu Sabah .

* Pelajar dinasihatkan supaya mendalami pelajaran Bahasa Melayu sukatan Pra Universiti atau tahap STPM terlebih dahulu untuk memahami tentang linguistik Bahasa Melayu Sabah .

Bahagian Pertama .
- Bahagian pertama membincangkan tentang struktur perkataan dalam Bahasa Melayu Sabah secara luaran sahaja iaitu tentang asimilasinya dari bentuk Bahasa Melayu Baku .
- Perkataan yang mempunyai suku kata yang menggabungkan huruf Konsonan pelbagai dan huruf Vokal ‘ e ’ , dalam perkataan Melayu Baku akan menjadi gabungan Konsonan pelbagai dan Vokal ‘ a ’ atau ‘ i ’ .

contoh ; Konsonan + Vokal ‘ e ’ = Konsonan + Vokal ‘ a ’
‘ Be-sar ’ menjadi ‘ Ba-sar ’
‘ Ce-pat ’ menjadi ‘ Ca-pat ’
‘ Ke-ring ’ menjadi ‘ Ka-ring ’

contoh ; Konsonan + Vokal ‘e’ = Konsonan + Vokal ‘i’
‘ Tem-bak ’ menjadi ‘Tim-bak ’
‘ Ke-cil ’ menjadi ‘ Ki-cil ’ / ‘ Ki-ci ’
‘ Per-gi ’ menjadi ‘ Pi-gi ’

- Perkataan yang mempunyai suku kata yang menggabungkan huruf Konsonan dengan Vokal ‘ o ’ pula akan menjadi ‘ u ’ . Ini terjadi kerana faktor penguguran dan penambahan huruf dalam perkataan untuk lebih mudah difahami dan disebut .
contoh ; Konsonan + Vokal ‘ o ’ = Konsonan + Vokal ‘ u ’
‘ Go-sok ’ menjadi ‘ Gu-suk ’
‘ Bo-leh ’ menjadi ‘ Bu-lih ’
‘Te-ngok ’ menjadi ‘ Ti-ngu ’
‘ O-rang ’ menjadi ‘ U-rang ’

- Konsonan ‘f ’ akan menjelma menjadi Konsonan ‘p’
contoh ; ‘f ’ = ‘p’
‘ Fi-lem ’ menjadi ‘ Pi-lim ’
‘ Fi-kir ’ menjadi ‘ Pi-kir ’
‘Ak-tif ’ menjadi ‘Ak-tip ’

- Konsonan ‘h’ pula akan digugurkan dalam setiap perkatan yang bermula dengan huruf ini .
contoh : ‘ h ’ = ø
‘ Hilang ’ menjadi ‘ Ilang ’
‘ Haram ’ menjadi ‘ Aram ’
‘ Hasut ’ menjadi ‘ Asut ’

- Konsonan ‘ z ’ yang berada di depan perkataan pula akan berubah menjadi ‘ j ’.
contoh : ‘ z…’ = ‘ …j ’
‘ Za – hir ’ menjadi ‘ Ja – hir ’
‘ Za – kat ’ menjadi ‘ Ja – kat ’
‘ Azi – zah ’ menjadi ‘ Aji – Jah ’

Bahagian Kedua .
- Bahagian kedua ini lebih kepada pengenalan perkamusan , iaitu perkataan yang tidak ada dalam dalam kamus DBP tetapi amat popular disebut di Sabah . Juga terbahagi kepada dua unsur iaitu perkataan dan maknanya .


Perkataan - Makna
Acut -Rotan
Asu -Anjing
Aki -Datuk
Ambuyat -Sagu Rumbia
Amput -Bersenggama / hubungan seks
Ampus -Lelah
Ampai -Letak
Ancak -Turun– naik / Lancap
Andang -Memang
Bangas -Basi
Balan – balan Hantu penanggal
Bata -Bekal makanan / batu
Bida -Hodoh / Buruk
Bilang -Kata / Cakap / Ucap
Biut -Senget
Bubut -Kejar
Bubus -Bocor
Budu -Penyakit telinga berair
Bekarih -Mampu / Rajin
Babau -Bisu
Buyuk -Tipu
Buyun -Gila
Dalak -Ikan Haruan
Dugal -Gastrik
Giuk -Ulat
Gerigitan -Geram
Hindik -Himpit
Ina’ -Nenek
Inut( Berinut ) -Ansur / Beransur
Injak -Pijak
Inda -Tidak
Indada -Tiada
Jajal -Nakal
Jakun -Kehairanan
Kanapatan -Didapati / dikesan
Kapisan -Pengsan
Kapsit -Penipuan
Kajap-kajap -Berkelip – kelip
Karuk -Ikan Puyuh
Kasi -Beri / mujarab
Kuntau -Berlawan / bergaduh
Luki -Kedekut
Luagan -Lagoon / Tasik berpaya
Langis -Habis
Licak -Becak / Lembut
Lontong -Santau (murut Tenom)
Lugai-lugai -Sehelai sepinggang / Tergantung-tergantung
Limpas -Lalu
Limpang -Baring
Malar -Tetap / Sentiasa
Marak -Nyala
Matai -Mati
Pugai -Pukau
Palui -Bodoh
Pantat -Punggung
Radu -Redah
Rambat -Jala
Sasah -Cuci
Sasar -Ke tepi / minggir
Sandi -Sengsara / Teruk / perbuatan melampau
Santit -Bitas / Ilmu menghilangkan kemaluan
Sarut -Suara serak
Sia( menyia ) -supaya tak kempunan
Siuk -Seronok
Sikut -Dukung di belakang
Sigup -Rokok / Tembakau
Simbat -Ambil kesempatan
Siring -Tepi
Siruk -Hisap / Menyudu
Sisir -Sikat
Subuk -Intai
Sumandak -Anak dara / Perawan
Sumpak -Sumbing/senget (rambut)
Sulap -Pondok kecil
Tabak -Tikam
Tapuk -Sembunyi
Temaha -Tamak
Tekiding -Raga disikut diperbuat dari rotan (wakid)
Tumbuakar -Hantu air
Tungup -Tertiarap
Tungap -Telan
Tunu -Bakar
Tuyung -Tuang
Teranah -Duduk diam
Tampas -Bertingkat – tingkat
Telagas -Tidak memakai baju
Usai -Kemas


- Peminjaman dari bahasa asing terutamanya dari Bahasa Inggeris biasanya amat terhad pengunaannya tetapi masih juga digunakan .
Contoh :

Perkataan- Makna
Skul / Iskul-School (sekolah )
Buuk-Book ( buku )
E-put-Airport ( lapangan terbang )
Pilta-Filter ( penapis )
Prebet-Private ( swasta )
Kies ( kes )-Cash ( tunai )
Staring-Starring ( Hero dlm sesebuah cerita )
Esbuk / Aisbuk-Ice box (peti ais)
Sinsu-Chain Saw (gergaji berantai)
Sigirit-Cigarette (rokok)


Bahagian Ketiga .
- Bahagian ketiga membincangkan tentang cara penyebutan sesuatu huruf dalam konteks Melayu Sabah .
(masih belum disusun)

** ‘A’ juga disebut dengan cara hentian glottis ( ă )


Bahagian Keempat
** Pengunaan perkataan ‘bah’ , sebenarnya bukanlah digunakan secara sewenang-wenangnya tetapi bertempat dan mengikut situasi . Perhatikan contoh situasi berikut
1 . “ Bah , ke mana kau Awang ? ”
2 . “ Bah ? Kenapa ? ”
3 . “ Bah ! ” – bermaksud ‘ya’ atau untuk menegur seseorang ( salam cara Sabah )
4 . “ Indada bah ! ”
5 . “ Bah , macam mana juga ? ”
6 . “ Bah , Jaga kau . ”
7 . “ Inda juga bah tu . ”

* Perkataan ‘bah’ , mempunyai perbezaan cara penekanan sebutan untuk menunjukkan situasi atau perasaan yang berbeza . Ini bukan bermakna hanya keadaan seperti beberapa contoh di atas sahaja perkataan ini dapat diguna , tetapi terdapat banyak lagi situasi yang boleh menggunakan perkataan ‘bah’ tersebut .



Bahagian Kelima .
** Bahagian ini membincangkan tentang konsep pembinaan ayat dalam perbualan seharian dalam bentuk yang paling asas .

Hukum M-D / D-M ( asas )
** Hukum M-D ( menerangkan – diterangkan ) biasanya digunakan dalam situasi harian para penutur bahasa ini . contoh ayat asas yang menunjukkannya ialah seperti berikut :
Contoh 1 :
Ayat baku ; Ali suka main bola .
Ayat tuturan ; Si Ali suka main bola . ( ucap = Si Ali suka main bula )
Contoh 2 :
Ayat baku ; Pasukan Sabah telah merangkul kejuaraan dalam pertandingan tersebut .
Ayat tuturan ; Kejuaraan telah dirangkul oleh Pasukan Sabah dalam pertandingan
tersebut . ( ucap = Jadi juara sudah pasukan Sabah dalam pertandingan itu )


Bahagian Keenam .
( * haraf maaf , bahagian ini masih dalam kajian awal )

Pengimbuhan. ( asas )
** Pengimbuhan dalam Bahasa Melayu Sabah sama seperti yang terdapat dalam pengimbuhan dalam Bahasa Melayu baku ( standard ) .

1 . Imbuhan – “MeN…”
2 . Imbuhan – “PeN…”
3 . Imbuhan – “BeR…”
4 . Imbuhan – “Ter…”
5 . Imbuhan – “Ke…”
6 . Imbuhan – “…An”
7 . Imbuhan – “Di …”